Ο ανθρώπινος νους, αντιλαμβάνεται την ύπαρξη των άλλων σωμάτων γύρω του, αποκλειστικά και μόνο διαμέσου της συνείδησης των τροποποιήσεων που ασκούν πάνω στο
δικό του σώμα, επικεντρωμένος κάθε φορά και διαρκώς στις δικές του αισθήσεις.
(Spinoza 1677).
Το σώμα μας, δεν είναι απλά και μόνο ένα αντικείμενο ανάμεσα σε άλλα αντικείμενα, ούτε είναι απλά ένα πλέγμα λεπτών αισθητηριακών ποιοτήτων. Είναι ένα αντικείμενο ευαίσθητο απέναντι σε όλα τα άλλα αντικείμενα, που αντηχεί σε όλους τους ήχους, δονείται σε όλα τα χρώματα και παράγει λέξεις, με την αρχέγονη σημασία τους, όπως και τις προσλαμβάνει.
(Merleau Ponty 1945).
Στην συζήτησή μας στην Βορειοελλαδική Ψυχαναλυτική Εταιρεία, αυτό το Σάββατο 9 Μαρτίου 2024, το θέμα μας είναι το σώμα και ειδικότερα επιχειρείται να εστιάσουμε στο σώμα του αναλυτή.
Ο Φρόυντ ανακάλυψε την ψυχανάλυση, στην προσπάθειά του να καταλάβει καλύτερα και να θεραπεύσει τα σωματικά υστερικά συμπτώματα των ασθενών του. Οδηγήθηκε καταυτόν τον τρόπο στην διαπίστωση της ύπαρξης της ασυνείδητης αιτιότητας, την οποία οι ασθενείς του αγνοούσαν. Έτσι προέκυψε η ιδέα του απωθημένου ασυνείδητου, που αποτέλεσε την βάση της φροϋδικής ψυχαναλυτικής θεωρίας.
Επιπρόσθετα σε όλο το έργο του και ειδικότερα στο «το ΕΓΩ και το ΑΥΤΟ» γίνεται σαφές, πως όλες οι ψυχικές θεσμικές βαθμίδες είναι βαθιά αγκυροβολημένες εντός του σωματικού. Τέλος, η έννοια της ενόρμησης, μας παραπέμπει απευθείας στο σώμα, καθόσον η πηγή της βρίσκεται εντός του ΑΥΤΟ το οποίο είναι ανοιχτό προς το σώμα.
Σήμερα, που από την εποχή του μεταμοντερνισμού φαίνεται να περνάμε σε μια νέα εποχή που κάποιοι ονομάζουν μετά ανθρώπινη, η ψυχανάλυση απομακρύνεται όλο και περισσότερο από το σώμα και πιο ειδικά από το ενορμητικό σώμα.
Το σώμα όλο και περισσότερο, αντιμετωπίζεται σαν αντικείμενο της βιολογίας, ταυτόσημο με τον ίδιο του τον εαυτό, μετρήσιμο και διερευνήσιμο κατά βούληση, μέσα στην υλικότητα της ωμής σάρκας. Μοιάζει σαν να υποκρινόμαστε και σιγά-σιγά να οδηγούμαστε να πιστέψουμε, πως μπορεί να μας αποκαλύψει τα μυστικά του, για αυτά που το αρρωσταίνουν και το ταράζουν, χωρίς να είναι απαραίτητος ο λόγος του υποκειμένου.
Σαν μια αθώα ύλη, που δε γνωρίζει και δεν θέλει να γνωρίζει τίποτε για το τραύμα, που την οδηγεί διαρκώς να απωθεί και μέσω του καταναγκασμού της επανάληψης και της επιστροφής του απωθημένου να βρίσκεται διαρκώς υπό την επήρεια ενός αναπόδραστου ψυχικού προκαθορισμού.
Η σημερινή συζήτηση αρθρώνεται στα εξής τρία μέρη:
α) Μεταβίβαση: οι επιπτώσεις για τη ζωή του ψυχαναλυτή λόγω και της ενσώματης παρουσίας του.
Σε αυτό το μέρος, με κεντρικό άξονα την έννοια της μεταβίβασης και ακολουθώντας τα ενορμητικά της πεπρωμένα, διερευνούμε τις επιπτώσεις στην ζωή του ψυχαναλυτή, που
είναι πάντα υποχρεωμένος να κουβαλά το σταυρό της μεταβίβασης.
β) Το σώμα του αναλυτή κατά τη συνεδρία.
Προσεγγίζοντας πιο συγκεκριμένα το σώμα του ίδιου του αναλυτή, θα αναφερθούμε στις πολυπλοκότητες που ανακύπτουν, λόγω της μη λεκτικής επικοινωνίας, που είναι διαρκώς παρούσα, όπως και κάποιων αμορφοποίητων ποιοτήτων, που μπορεί να έρθουν σε μορφή, και μέσα από την ανάλυση της σωματικής αντί-μεταβίβασης.
γ) Ψυχανάλυση μία επικίνδυνη μέθοδος.
Κάτω από αυτόν τον κάπως προκλητικό τίτλο, θα εστιάσουμε στην δυνητική επικινδυνότητα για τον αναλυτή, που ενυπάρχει κατά τη διάρκεια άσκησης του επαγγέλματος του. Με υλικό από τον Winnicott και τον Ferenczi, προσεγγίζουμε μια διεργασία, που δυνατόν να οδηγεί μέσα από μια κατάρρευση της αρχιτεκτονικής του Υπερεγώ, στην αποδιοργάνωση του αναλυτή ακόμα και στο επίπεδο της οργανικής του
υπόστασης.
Προσβλέποντας σε μια γόνιμη συζήτηση
Απόστολος Καλογιάννης.